Yaban Mersini Nasıl Yetiştirilir ve Hasat Edilir?
Yaban mersini veya blueberry, beslenme düzeninize ekleyebileceğiniz tatlı ve sağlıklı bir meyve olmanın yanı sıra kolayca yetiştirilebilen bir bitkidir. Yaban mersinini bahçede veya saksıda yetiştirmeniz mümkündür. Yaban mersini, türüne bağlı olarak 30 ila 250 cm uzunluğa ve 60-300 cm genişliğe ulaşabilen bir çalıdır.
Yaban mersini, Vaccinium cinsi içinde yer almakta ve bu cins içinde yaban mersininin yanı sıra çok sayıda çiçek ve meyve veren çalı türleri bulunmaktadır. Yaban mersininin Vaccinium cinsi içindeki akrabaları arasında turna yemişi (cranberry), huckleberry ve kekreyemiş (lingonberry) vardır.
Yaban mersini bitkisi dokunulduğu zaman kösele gibi bir yapısı olan ve sonbaharda kırmızıya dönüşen sivri ve dikdörtgen şeklinde yapraklara sahiptir. Yaban mersini, ilkbaharın sonlarında küçük, beyaz ve çan şeklinde çiçekler açmakta ve sonrasında bunlar mor-mavi renkteki meyvelere dönüşmektedir.
Yaban mersini yetiştirirken işinize yarayacak ipuçları özet olarak şu şekildedir:
- Yaban mersinlerini ilkbaharın başlarında hava güneşliyken asitli toprakta yetiştirmeye başlayın.
- Ortalama bir hasat elde etmek için bitkinin en az üç yıl büyümesini bekleyin. Daha bol meyve elde etmek için altı yıl beklemek gerekebilir.
- Yaban mersini bahçede veya saksıda yetiştirildiğinde genelde daha yüksek verime sahiptir ve sıcağa ve soğuğa daha toleranslıdır. Yabani meyveler ise daha küçük olup genelde daha tatlıdır.
Yaban mersininin genel özellikleri şu şekildedir:
Adı: Yaban mersini (Blueberry)
Botanik adı: Vaccinium spp.
Ait olduğu aile: Ericaceae
Türü: Meyve, çok yıllık
Güneş ihtiyacı: Güneşi sever
Toprak tipi: Kumlu, drenajı iyi toprak
Çiçeklenme dönemi: İlkbahar
Yaban Mersini Nasıl Dikilir?
Dikim zamanı
Yaban mersini yetiştirmek istiyorsanız, çıplak köklü 2-3 yaşındaki fidanları tercih edebilirsiniz. Daha yaşlı bitkiler, başka yere nakledildiklerinde şoka uğrayabilir ve verimli bir şekilde meyve vermeleri daha uzun sürebilir. Yaban mersinini dikmek için ilkbaharın başları ila ortasını tercih edebilirsiniz.
Dikim yeri
Yaban mersini sürekli güneş alan ve kuvvetli rüzgarlardan korunan yerlerde yetiştirilmelidir. Yaban mersini yetiştirilen yerde güneş ışığını kesebilecek veya topraktaki nemi ve besin maddelerini çekebilecek uzun ağaçlar veya çalılar bulunmamasına dikkat edilmelidir. Aynı zamanda toprağın drenajının iyi olmasına dikkat edilmelidir. Yaban mersini dikilecek toprağın gevşek, asidik ve drenajının iyi olması için dikim yaptığınız yere biraz turba yosunu ekleyebilirsiniz. Yaban mersinini bahçenin yanı sıra güneş ışığı alan bir saksıda nemli toprakta da yetiştirebilirsiniz.
Dikim aralığı ve derinliği
Yaban mersini fidanları 1-1,5 metre aralıklarla dikilmelidir. Sıralar arasına ise hasat için geniş bir alan sağlamak adına 200-300 cm aralıklar bırakmak önemlidir. Çıplak köklü fidan dikimi yapılacaksa bitkinin kökleri, daha önce hazırlanmış dikim çukurunun içine yayılmalı, üzeri toprakla örtülmeli ve kök balyasının toprak yüzeyinin 1 cm’den daha aşağısında olmamasına dikkat edilmelidir. Saksıda yetiştirilen yaban mersinleri için de aynı derinliğe dikkat edilmesi gerekir. Yaban mersini bitkileri sağlam yapıları sayesinde genelde desteğe ihtiyaç duymadıkları için muhtemelen bitkiyi desteklemeniz gerekmeyecektir.
Yaban Mersini Nasıl Bakılır?
Güneş ışığı
Yaban mersini bitkileri büyümek ve verimli bir şekilde meyve verebilmek için bol güneş ışığına ihtiyaç duyar. Bu nedenle bitkilerin günde en az altı ila sekiz saat güneş ışığı görmeleri önemlidir.
Toprak
Yaban mersini pH’ı 4.0 ila 5.2.1 olan çok asitli topraklarda yetiştirilmelidir. Toprağın organik madde bakımından zengin olması da önemlidir. Bahçenizdeki toprak ağır killi bir topraksa toprak bileşimini ve pH’ını kontrol edebilmek için toprak yatağı hazırlayabilirsiniz. Yaban mersini yoğun killi toprak yerine kumlu toprakta daha iyi bir şekilde yetişecektir.
Dikim sonrası toprağın üzerine talaş gibi malzemeler ekleyerek malç oluşturabilir ve toprağın asidik kalmasını sağlayabilirsiniz. Yaban mersini yetiştirmek için fidanları dikmeden önce toprağın asiditesini ayarlamak daha iyi olacaktır. Gerekli olması halinde pH’ı düşürmek için kükürt veya alüminyum kükürt kullanabilirsiniz. Toprak için hangi maddeleri kullanmanız gerektiğini tam olarak anlamak için toprak analizi yaptırabilirsiniz.
Yaban mersini yapraklarının sararmaya başlaması da yaygın olarak görülen bir durumdur. Bu durum genellikle demir eksikliğine işaret etmekle birlikte sorun çoğunlukla topraktaki demir eksikliği değildir. Sorun, toprak pH’ının çok yüksek olması ve yaban mersininin topraktaki demire erişememesi olabilir. Bu nedenle yaprakların sarardığını ve kötüleştiğini görürseniz, toprak analizi yaptırarak ne yapmanız gerektiğini öğrenebilirsiniz.
Sulama
Yaban mersinlerini haftada en az bir kez derin bir şekilde suladığınızdan emin olun. Yaban mersininin kökleri derin olmadığı için bitki her hafta yalnızca 3-5 cm suya ihtiyaç duyar. Bitkilerinizin yeterince sulandığından emin olmak için bahçenize sulama sistemi de kurabilirsiniz.
Sıcaklık ve nem
Yaban mersininin ihtiyaç duyduğu sıcaklık türüne göre farklılık gösterir. Yüksek çalı formlu türler nemli havayı ve soğuk iklimi tercih ederken bazı türler ise dondurucu soğukları tolere edemez. Bununla birlikte yaban mersininin çoğu türünü kurutucu rüzgarlara karşı korumak gerekir.
Gübre
Yaban mersinini ilk yıl gübrelemek gerekmez. Bitkinin kökleri gelişene kadar tuza karşı hassas olduğu için gübrelemeye çiçeklerin tomurcukları ilk kez açıldığında ve meyveler oluştuğunda başlamak gerekir. Yaban mersini baktığınız topraktaki besinleri yabani otların çekmediğinden emin olmak için bunları düzenli olarak temizlemeniz önemlidir.
Yaban mersininde gübre olarak pH’ı düşürmek için genelde amonyum sülfat kullanılır. Bununla birlikte yaban mersini gibi asit seven bitkiler için herhangi bir gübre kullanabilirsiniz. Gübreyi doğrudan yapraklara uygulayabileceğiniz gibi toprağa da uygulayabilirsiniz.
Tozlaşma
Yaban mersini kendi kendine tozlaşabilen bir bitkidir. Ancak yine de en iyi sonuçların elde edilmesi için iki veya daha fazla bitki dikmeniz faydalı olacaktır. Bu çeşitlilik sayesinde meyve verimi daha yüksek ve meyveler daha büyük olabilir. Bitkiler arasında tozlaşmanın aynı anda gerçekleştiğinden emin olmak için seçtiğiniz yaban mersini türlerinin aynı zamanda çiçek açmasına dikkat etmelisiniz.
Yaban Mersini Türleri
Yaban mersini temelde doğal (yabani) ve kültürü yapılan türler olarak ikiye ayrılmaktadır. Ülkemizde doğal olarak yetişen yaban mersini türleri Vaccinium uliginosum, Vaccinium myrtillus ve Vaccinium arctostaphylos türleridir:
Adi yaban mersini (Vaccinium myrtillus)
Doğu Karadeniz ve Uludağ’da doğal olarak yetişen bir yaban mersini türüdür. Puslu yüzeye sahip mavi-siyah meyveler vermektedir.
Bataklık yaban mersini (Vaccinium uliginosum)
Karadeniz’in kuzeydoğu kısımlarında görülür. Islak ve asidik topraklarda yetişir.
Kafkas yaban mersini (Vaccinium arctostaphylos)
Doğu Karadeniz ile Anadolu Bölgesi’nin kuzey kısımlarına görülür. Meyveleri kırmızımsı-siyahımsı bir renge sahiptir.
Kültürü yapılan yaban mersini türleri ise şu şekildedir:
Yüksek çalı formlu yaban mersini (Vaccinium corymbosum)
Yaklaşık 1,8 metre boylarında bir çalıdır. Verimi yüksek bir türdür ve kış aylarının soğuk geçtiği yerlerde yetiştirilebilir.
Tavşan gözü yaban mersini ( Vaccinium ashei reade)
Boyu 10 metreyi bulabilen bir yaban mersini türüdür. Meyveleri mavi-siyah renkte olup sert kabuklu ve çok çekirdeklidir.
Yaban Mersini Nasıl Toplanır?
Yaban mersini meyveleri genelde Haziran ila Ağustos ayları arasında toplanır. Yaban mersini bitkilerinin çoğu üçüncü yıl meyve vermekle birlikte bitkilerin verime yatması altı yılı bulabilmektedir. Olgunlaşmış yaban mersini bitkilerinin her biri yaklaşık 7,5 kg meyve vermektedir.
Yaban mersini meyvelerinin toplanmaya hazır olup olmadığını anlamanızın en güvenilir yolu meyveyi yemeniz olacaktır. Olgunlaşmış yaban mersinleri gövdeden kolayca ayrılmaktadır. Yaban mersini, meyve maviye döndükten sonra en az bir hafta gövde üzerinde kaldığında en tatlı haline gelmektedir.
Yaban mersinlerini topladıktan sonra yıkamadan buzdolabına kaldırmalısınız. Meyveler buzdolabında genelde bir haftaya kadar taze kalabilmektedir. Meyveleri taze olarak tüketebileceğiniz gibi kek veya kurabiye yapımında da kullanabilirsiniz. Veya dondurarak 6-12 ay kadar saklayabilirsiniz.
Yaban Mersini Saksıda Nasıl Yetişir?
Yaban mersini, saksıda yetiştirmesi en kolay bitkilerden bir tanesidir. Yaban mersini yetiştirmek için bahçeniz yoksa saksıda da kolayca yetiştirebilirsiniz. Bunun için büyük drenaj deliklerine sahip en az 45 cm derinliğinde bir saksı tercih etmelisiniz. Ham toprak saksılar, topraktaki fazla nemi alacağından yaban mersini yetiştirmek için idealdir.
Her bir yaban mersini bitkisi için bir saksı tercih etmeye dikkat etmelisiniz. Saksıda kullanacağınız toprak için asitli toprak seven bitkiler için özel olarak hazırlanmış karışımları tercih edebilirsiniz. Yaban mersini yetiştireceğiniz toprağın hafif nemli olmasına ve tamamen ıslak olmamasına özen göstermelisiniz. Ayrıca saksının bol güneş ışığı aldığından emin olmalısınız.
Yaban Mersini Nasıl Budanır?
Yaban mersini, bakım yapıldığında verimli bir şekilde meyve vermeye devam edecektir. Bu nedenle ilk iki yıl boyunca bitkilerinizin gelişimini desteklemek için çiçekleri budayabilirsiniz. Üçüncü yıl çiçekleri yerinde bırakabilirsiniz. Üçüncü yıl çiçekler çok fazla meyve vermese de dördüncü yıla kadar budama yapmanız gerekmeyecektir.
Dördüncü yıldan itibaren bitkileri kışın sonlarında veya ilkbaharın başlarında uykudayken budayabilirsiniz. Bitkilerin gelişimi için yaklaşık 1/3’ünü budayabilirsiniz. Bunun için temiz ve keskin bir bahçe makası kullanabilir ve zayıf dalları ana gövdeyle birleştikleri yerden kesebilirsiniz.
Sonraki yıllarda budamanın amacı eski dalları inceltmek olacaktır. Bunun için en eski ve kalın dalları toprak seviyesine yakın olacak şekilde kesmek gerekir. Ardından ise çok uzun veya çok ince olan dallar kesilmelidir. Eski dalları gri renkli olmalarından yenilerini ise kırmızımsı olmalarından tanıyabilirsiniz.
Yaban Mersini Nasıl Çoğaltılır?
Yaban mersini, bitkinin sert veya yumuşak kısımlarından kök kesilmesiyle çoğaltılabilir. Bu sayede yeni bitki uygun maliyetli bir şekilde elde edilebilir ve olgunlaşan bitkilerin seyrelmesi sağlanabilir. Yaban mersinini elinizdeki bitkiden çoğaltmak için şu adımları takip edebilirsiniz:
- Sağlıklı bir dal seçin. Dalın ucundan 12-13 cm kısımlık yeri kesmek için budama makası kullanın. Ardından üstteki 2-3 yaprak hariç her şeyi kesin.
- Kestiğiniz dala köklendirme hormonu uygulayın.
- Kestiğiniz dalı içinde nemli ve topraksız saksı karışımı bulunan küçük bir saksıya dikin. Saksıyı hava akımının olmadığı ve sıcaklığın değişmediği bir odaya koyun.
- Saksıyı doğrudan güneş ışığı altında bırakmayın ve saksı içindeki karışımın nemli olduğundan emin olun. Kestiğiniz dalın kök salması birkaç ayı bulabilir.
- Yeni yapraklar oluştuğunda dalı hafifçe çekiştirin. Direnç hissediyorsanız, dalı bahçeye dikebilirsiniz.
Yaban Mersini Tohumdan Nasıl Yetiştirilir?
Yaban mersini tohumdan yetiştirmeden önce kış soğukluğunu telafi etmek için 90 gün boyunca dondurucuya koymak gerekir. Yaban mersinini meyveleri dondurarak, sonrasında ezerek veya blender’dan geçirerek yetiştirebilirsiniz. Meyveler yumuşadıktan sonra tohumlar dibe batacaktır. Tohumları meyvenin suyundan ve posasından ayırarak toplayabilirsiniz.
Sıcak iklimli yerlerde sonbaharda, soğuk iklimli yerlerde ise ilkbaharda ekim yapabilirsiniz. Düz bir tepsiyi üzerine turba yosunu yaydıktan sonra üzerine tohumları serpebilir ve bunun da üzerine tekrar yosun koyabilirsiniz. Ardından tepsiyi üzerini gazeteyle örterek 15-20 derece sıcaklığa sahip bir odaya alabilirsiniz. Bu aşamada yosunların devamlı nemli kalmalarını sağlamanız önemlidir.
Yaban mersini fidelerinin bir ay içinde oluşmaya başlaması gerekir. Bu aşamada gazeteyi alabilir ve tepsiyi doğrudan güneş ışığı gören bir yere koyabilirsiniz. Fideleri 5-7 cm boya ulaştıklarında eşit miktarda turba yosunu, kum ve toprak karışımına koyabilirsiniz. Fideleri bahçeye dikmek için ikinci yılın ilkbaharını bekleyebilirsiniz.
Yaban Mersini Kış Aylarında Nasıl Bakılır?
Yaban mersini kış boyunca uykuda kalır ve soğuğa dayanıklıdır. Bununla birlikte kış sıcaklıklarının dengesiz olması bitkide yeni oluşumları tetikleyebilir. Yaban mersinine saksıda bakıyorsanız, kışın havadan etkilenmemesi için üzerini örtebilirsiniz. Bahçede bakıyorsanız ise bitkileri korumak ve toprak sıcaklığının sabit kalmasını sağlamak için havalar soğumadan malçlama yapabilirsiniz.
Yaban Mersini Zararlıları ve Bitki Hastalıkları
Yaban mersini yetiştirirken karşılaşılan en önemli sorun, kuşları bitkilerden uzak tutmaktır. Birkaç tane yaban mersininiz varsa üzerine ağ yerleştirebilir veya korkuluk kullanabilirsiniz. Ancak yaban mersini bahçeniz varsa kuşları kovmak için kuş kovucu cihazlar kullanabilirsiniz.
Yaban mersini zararlıları olarak ise yaban mersini kurduna, kiraz kurduna ve turna yemişi kurduna dikkat etmelisiniz. Bunlar için neler yapabileceğiniz hakkında yaşadığınız yerdeki uzmanlara danışabilirsiniz.
Zararlılar dışında bazı mantar hastalıkları da yaban mersinlerine zarar verebilir. Bu nedenle genetik olarak hastalıklara dayanıklı yaban mersini türleri dikmelisiniz. Ayrıca bitkilerinize iyi bir hava sirkülasyonu olması için yeteri kadar alan sağlamaya, bitkilerin bol güneş ışığı almalarına, bitkilerden düşen kalıntıları temizlemeye ve mantar sporlarının kışın toprakta kalmaması için malçı her yıl değiştirmeye özen göstermelisiniz. Buna rağmen bitkilerde mantar gibi hastalıklar görülmesi halinde ise mantar ilacı kullanabilirsiniz.
Dikkat etmeniz gereken yaban mersini hastalıklarından bazıları şu şekildedir:
- Antraknoz: Bu mantar hastalığı nemli havalarda hızlı bir yayılım gösterir. Belirtileri arasında gelişmekte olan meyvelerde açık pembe renkli spor kümeleri görülmesi vardır.
- Kurşuni küf: Nemli havalarda görülen bir diğer mantar olan kurşuni küf meyvelerin kurumasına ve çürümesine yol açar.
- Mumya hastalığı: İlk belirtilerinden bir tanesi ölen çiçek salkımlarında görülen kararmadır. Mantar hastalığı olduğu için diğer çiçekler de etkilenebilir. Çiçeklerden ortaya çıkan bitkiler sertleştiği için mumyalanmış gibi görünebilir.
- Dal yanıklığı: Dal yanıklığı yaprakların kahverengileşmesine ve düşmesine neden olabilir.
